Dernek Nasıl Kurulur?

Dernek, tüzüğün hazırlanması ve gerekli belgelerin valilik veya kaymakamlıklara verilmesi ile kurulur. Dernek kurmak için kanunda öngörülen prosedürün işletilmesi ve gerekli şartların taşınması gerekir. Dernek nasıl kurulur sorusunun cevabı da bu şartlar çerçevesinde şekillenir.

Dernek Nedir?

Dernek, en az 7 kişi tarafından kazanç paylaşma dışında ortak bir amacı gerçekleştirmek için kurulan, tüzel kişiliğe sahip bir topluluktur.

Dernek tanımı, 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 56. maddesinin birinci fıkrasında yapılmıştır. İlgili Kanun maddesindeki dernek tanımı şu şekildedir:

“Dernekler, gerçek veya tüzel en az 7 kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır.”

Kanundaki bu tanıma göre, kişi topluluklarının dernek olarak kabul edilebilmesi için belirli ve ortak amaç olmalıdır. Ayrıca üyelerin bu amacı gerçekleştirmek için bilgi ve çalışmalarını birleştirmeleri gerekir.

Derneklerin tüzel kişiliği bulunmaktadır. Yani dernekler, kurucularından bağımsız olarak borç alabilir, haklara sahip olabilir ve dava açabilir. Ancak derneğin dernek olabilmesi ve tüzel kişilik kazanabilmesi için olmazsa olmaz şartlar vardır. Bu şartların neler olduğu aşağıda detaylı şekilde izah edilmiştir.

Dernek Kurma Şartları

Dernek kurmak için en az 7 gerçek veya tüzel kişi bir araya gelmeli ve ortak bir amaç için çalışmalıdır. Dernek tüzüğü ve gerekli diğer evrak, mülki amirliğe sunulmalıdır. Bu şartların dışında, dernek kurmak için herhangi bir izin şartı aranmamaktadır. Önceden izin alınmasına gerek olmadan dernek kurmak mümkündür.

Kişi Sayısı

Dernek kurabilmek için en az 7 kişi bulunmalıdır. Dernek kurucuları gerçek kişi olabileceği gibi tüzel kişi de olabilir. Gerçek kişilerin dernek kurabilmesi için fiil ehliyetine sahip olması gerekir. Fiil ehliyetine sahip olmak için ise kişi ayırt etme gücüne sahip ve ergin olmalı, hakkında kısıtlılık kararı bulunmamalıdır.

Dernek kurucuları tüzel kişi ise kanuna uygun olarak kurulmalı ve zorunlu organlarını oluşturmuş olmalıdır.

Çocuk derneklerinde fiil ehliyeti bakımından bazı farklılıklar bulunmaktadır. 18 yaşından büyüklerin çocuk dernekleri kurması ve bu derneklere üye olması yasaktır. Çocuğun dernek kurabilmesi için 15 yaşını doldurmuş olması gerekir. Çocuk derneklerine üyelik yaşı alt sınırı ise 12’dir. Ayrıca çocuk derneklerinin kurulması ve bunlara üye olunması hususunda mutlaka yasal temsilcinin (velinin) onayının alınması gerekir.

Dernek Amacı

Dernek kuran kişilerin ortak bir amacının bulunması gerekir. Bu amaç, kazanç sağlama amacı dışında olmalıdır. Ayrıca derneğin amacı, hukuka ve ahlaka aykırı olamaz. Anayasal düzene aykırı, suç işlenmesini kolaylaştıran, suça aracılık veya iştirak etme amacı taşıyan dernek kurulamaz.

Derneklerin kazanç sağlama amacına yönelik olarak kurulamaması, onların kazanç getiren herhangi bir faaliyette bulunamayacağı anlamında gelmez. Burada bahsedilen, üyelere yönelik kazanç sağlanmamasıdır. Derneğin hizmet ettiği alanlarda, kuruluş amacını gerçekleştirmeye yönelik kazançlar elde edilebilir. Örneğin SMA’lı bebeklere yardım için kurulmuş derneklerde, bu bebeklerin ihtiyaçları için kazanç getiren faaliyetlerde bulunulabilir.

Çocuk derneklerinin amacı ise 5253 sayılı Dernekler Kanunu’nun 3. maddesinde belirtilmiştir. İlgili maddeye göre çocuk derneklerinin amaçları şunlar olabilir:

“…toplumsal, ruhsal, ahlakî, bedensel ve zihinsel yetenekleri ile spor, eğitim ve öğretim haklarını, sosyal ve kültürel varlıklarını, aile yapısını ve özel yaşantılarını korumak ve geliştirmek amacıyla… çocuk dernekleri kurabilir veya kurulmuş çocuk derneklerine üye olabilirler.”

İşbirliği

Dernek kurulabilmesi için kurucular bilgi ve emeklerini bir araya getirmelidir. Yani dernek üyeleri, dernek amacını gerçekleştirmek için çaba sarf etmelidir. Gerektiğinde mali ve ekonomik değerlerin de derneğe getirilmesi mümkündür. Ancak dernek kurmak için mal varlığı şartı bulunmamaktadır. Bunun getirdiği olumsuzlukların bertaraf edilebilmesi amacıyla dernekler iktisadi işletme kurabilirler.

Süreklilik

Kurulacak derneğin taşıdığı amaç sürekli olmalıdır. Tek seferde veya kısa sürede gerçekleşecek amaçlar, sürekli amaç olarak kabul edilmez. Sürekli amacı gerçekleştirmeye yönelik sürdürülen faaliyetler de sürekli olmalıdır.

Örneğin, bir köye okul yapılması amacı ile dernek kurulamaz. Çünkü bu amaç süreklilik arz etmez. Ancak köy okullarının bakımı, onarımı ve köylere yeni okul inşa etme amacı ile dernek kurulması mümkündür.

Dernek Tüzüğü

Her derneğin kurulabilmesi ve tüzel kişilik kazanabilmesi için mutlaka dernek tüzüğüne sahip olması gerekir. Dernek tüzüğünün nasıl hazırlanması gerektiği ve tüzükte nelerin yer almasının zorunlu olduğu hususuna, yazının devamında yer verilmiştir.

Dernek Nasıl Kurulur?

Dernek, en az 7 kişinin bir araya gelerek tüzük ve diğer belgelerin mülki amirliğe verilmesiyle kurulur. Mülki amirlik; ilçelerde kaymakamlık, illerde ise valiliktir. Belgelerin teslim alınması ile birlikte 60 günlük inceleme süreci başlar. Bu süreçte, derneğin kuruluş şartlarının yerine getirilip getirilmediği incelenir.

Dernek tüzüğü yahut kuruluş belgelerinde eksiklik bulunması halinde, kuruculara 30 günlük süre verilir. Bu süre zarfında eksikliklerin giderilmesi gerekir. Eksikliklerin giderilmemesi halinde başsavcılık, derneğin feshedilmesi için dava açar.

Derneğin gerekli şartlara uygun olarak teşekkül etmesi durumunda ise bu durum derneğe bildirilir. Daha sonra, İçişleri Bakanlığı tarafından tutulan dernek siciline, derneğin tescili gerçekleştirilir. Fakat dernek zaten gerekli evrakın mülki amirliğe sunulması ile tüzel kişilik kazanmış olur.

Dernek Kuruluşu İçin Gerekli Belgeler

Dernek kurmak için gerekli belgeler şunlardır:

• Kuruluş bildirisi (Derneği kuran kişilerce doldurulmuş ve imzalanmış olmalıdır.)
• Her sayfası kurucular tarafından imzalanmış dernek tüzüğü,
• Dernek kurucularında tüzel kişi varsa tüzel kişinin kuruluş yeri, ünvanı, kuruluş belgesi, yetkili kişi için alınmış kararın bir örneği,
• Yabancı tüzel kişi kurucu olmak istiyorsa İçişleri Bakanlığından bu yönde alınmış izin,
• Yabancı kişinin kurucu olması durumunda, çalışma ve oturma izni.

Listelenmiş belgelerin eksiksiz olarak mülki amire teslim edilmesi büyük önem arz eder. Çünkü bu belgelerde eksiklik olması durumunda, 30 gün içinde eksikliğin tamamlanması istenir. Bu da dernek kuruluş süresinin uzamasına neden olur. Belgelerin tamamlanmaması halinde ise henüz kuruluş aşamasında olan dernek, fesih ile karşı karşıya kalacaktır.

Dernek Tüzüğü Nasıl Hazırlanmalıdır?

Dernek tüzüğü, Dernekler Kanunu’nun 4. maddesinde düzenlenen zorunlu unsurları içerecek şekilde ve hukuka uygun biçimde doldurularak hazırlanmalıdır. Dernek tüzüğü, derneğin kurulması için elzem olan bir belgedir. Derneklerin faaliyetleri tüzüklere göre yürütülmektedir.

Dernekler Kanunu m. 4 hükmüne göre, tüzükte aşağıdaki unsurlar bulunmalıdır.

• Dernek adı,
• Dernek merkezi,
• Dernek amacı,
• Dernek amacını gerçekleştirmek için yürütülecek faaliyetler, çalışma konu ve biçimleri,
• Dernek üyesi olma ve dernek üyeliğinden çıkmanın şartları ve usulleri,
• Genel kurulun ne zaman ve nasıl toplanacağı,
• Genel kurula ait görev ve yetkiler, toplanma ve karar alma sayı ve usulleri,
• Yönetim ve denetim kuruluna ait görev ve yetkiler, bu kurulların nasıl seçileceği, asıl ve yedek üye sayıları,
• Derneğe ait şube açılıp açılmayacağı, nasıl kurulacağı, görev ve yetkileri, şubelerin derneğin genel kurulundaki temsili,
• Üyelerin giriş ve yıllık aidatının nasıl belirleneceği,
• Derneğin ne şekilde borçlanacağı,
• Derneğin iç denetiminin nasıl olacağına yönelik şekli bilgiler,
• Tüzüğün değiştirilme usulü,
• Dernek feshedilirse mal tasfiyesinin nasıl olacağı gibi hususların dernek tüzüğünde bulunması zorunludur.

Dernek tüzüğünde bulunması gereken bu hususların tamamı zorunlu unsurlardır. Bunların biri veya birkaçında eksiklik olması halinde, tamamlanması için 30 günlük süre verilir. Eksiklik bu sürede giderilmediği takdirde fesih için dava açılır. Dernek kurma aşamasında bu hususa dikkat edilmeli ve kuruluş belgeleri itinayla hazırlanmalıdır. Bu noktada, uzman avukattan destek almakta yarar vardır.

Dernek Kuruluşu Ne Kadar Sürer?

Dernek kuruluşu ortalama 2 ay sürer. Esasında, zorunlu belgelerin mülki amirliğe sunulmasıyla birlikte dernek kurulmuş olur. Fakat bu belgelerde herhangi bir eksiklik olup olmadığının incelenmesi için mülki amirliğin 60 günlük süresi mevcuttur. Bu süre dolduktan sonra, kuruluş belgelerinde herhangi bir eksiklik olmadığı da ortaya çıkmış olur.

Dernek Kurulduktan Sonra Yapılması Gerekenler

Dernek kuruluş belgelerinin eksiksiz olduğunun idarece derneğe bildirimini izleyen 6 ay içinde ilk genel kurul toplantısı yapılmalıdır. Ayrıca yönetim ve denetim kurulu üyeleri seçilmelidir. Dernek kurulduktan sonra derneğin çalışmasına devam etmesi için ise aşağıda belirtilen işlemler yapılır.

• Defter tutulması,
• Alındı belgelerinin bastırılması,
• Yetki belgesi düzenlenmesi,
• Gelir ve gider işlemleri, üye kayıt işlemleri,
• Genel kurul toplantısının yapılması,
• Genel kurul sonuç bildirimi yapılması,
• Beyanname verilmesi, değişikliklerin bildirilmesi,
• Taşınmaz ve mal bildiriminin yapılması gerekir.

İlgili başlıklara, aşağıda daha ayrıntılı biçimde yer verilmiştir. Derneğin kuruluş belgelerinin idarece kabul edilmesinden sonra aşağıda belirtilen işlemlerin yapılması gerekmektedir.

• Dernek defterleri alınır ve bu defterler noter veya il sivil toplum müdürlüğü tarafından tasdik edilir. Defterler; karar defteri, üye kayıt defteri, işletme defteri, evrak kayıt defteridir. Ayrıca bu defterlerin tutulması zorunludur.
• Defterler tasdik edildikten sonra yapılan tüm işlemler karar defterine işletilmelidir. İlk olarak dernek yönetim kurulu tarafından, DERBİS (Dernekler Bilgi Sistemi) şifresinin alınması için dernek başkanına yetki verilir. Bu karar ayrıca karar defterine yazılır.
• Dernek mührünün ve kaşesinin bastırılması için karar alınır.
• Derneğe vergi dairesi üzerinden vergi kimlik numarası çıkartılır.
• Dernek faaliyet belgesi çıkartılır.
• Dernek adına banka hesabı açılır. Derneğin merkezinin elektriği, suyu vb. abonelikleri gerçekleştirilir.
• Derneğin gelir-giderlerinin kayıt altına alınması için dernek makbuzları yetkili matbaa tarafından basılır.

Yukarıda belirtilen işlemler, derneğinin çalışmasını ve amaçlarını gerçekleştirmek için yapılması gereken şekli işlerdir. Dernek için sosyal medya hesabı ve internet sitesi açılabilir. Ya da dernek isminin marka tescilinin yapılması da mümkün olabilir.

Defter Tutulması 

Dernekler işletme hesabına göre defter tutar. Fakat kamu yararı statüsünde bulunan dernekler ile yıllık brüt gelirinin 1.500.000 TL’yi aşan dernekler, takip eden hesap döneminden itibaren bilanço esasına göre defter tutmalıdır.

Derneklerle şubelerinin aynı esasa göre defter tutmaları zorunludur. Dolayısıyla şubesi bulunan derneğin bilanço esasına göre defter tutması halinde, şubeleri de bilanço esasına göre defter tutmalıdır.

İşletme hesabı defteri tutan dernekler, yönetim kurulu kararı ile bilanço hesabına göre tutulan deftere geçiş yapabilir. Bilanço esasına geçen dernekler, üst üste iki hesap döneminde parasal sınırın altına düşerse işletme hesabına dönebilir. Derneğin ticari işletmesinin bulunması halinde ayrıca ticari işletmeleri için vergi kanunlarında belirtilen defterleri tutmaları gerekir. 

DİKKAT: Derneklerin tutmak zorunda olduğu defterler, kullanılmadan önce noter veya il sivil toplum müdürlüğü tarafından tasdik edilmelidir. 

Derneklerin işletme hesabına göre tutması gereken defterler aşağıda belirtilmiştir.

• Karar defteri: Dernek yönetim kurulunun aldığı kararlar, tarihi ve numara sırasına göre bu deftere yazılır. Ayrıca kararlar, toplantıya katılan yönetim kurulu üyeleri tarafından imzalanmalıdır.
• Üye kayıt defteri: Derneğe üye olan kişilerin kimlik bilgileri, derneğe üye olup üyelikten ayrıldıkları tarihler yazılır. Üyelerin ödedikleri giriş ve yıllık aidat miktarları da bu deftere işlenebilir.
• Evrak kayıt defteri: Derneğe gelen veya dernekten giden belgeler, tarihine göre sıra numarası ile bu deftere kaydedilir. Gelen belgenin aslı ve giden belgenin kopyası dosyalanır. E-posta ile gelen veya giden belgeler ise çıktısı alınarak saklanır.
• İşletme hesabı defteri: Derneğin gelirleri ve derneğin yaptıkları giderler açık ve düzenli olarak bu deftere işlenir.

Bilanço esasında defter tutan derneklerin tutmaları gereken defterler ise aşağıdaki gibidir.

• İşletme hesabında tutulması gereken defterler ayrıca bilanço esasında defter tutan dernekler tarafından da tutulur.
• Yevmiye defteri ve büyük defter: Vergi kanunları ve Bakanlık tebliğlerine göre tutulur ve kaydedilir.

Yukarıda belirtilen defterlerin bilgisayar ortamında da tutulması mümkündür. Fakat form veya sürekli form şeklinde tutulan defterlerin her bir sayfası numara verilerek ve onaylatılarak kullanılmalıdır. Onaylanan sayfalar kullanıldıktan sonra defter halinde getirilir ve saklanır. Ayrıca defter ve kayıtlar Türkçe olarak tutulmalıdır. 

Alındı Belgelerinin Bastırılması

Dernek gelirlerinin tahsilatında kullanılacak olan alındı belgelerinin dernek yönetim kurulu kararı ile bastırılması gerekir. Alındı belgesi, Dernekle Yönetmeliği EK-17’de gösterilen biçimde ve ebatta basılmalıdır. EK-17’de gösterilen bilgilerin bulunması şartıyla Bakanlığın oluşturduğu veya izin verdiği yazılımlar kullanılarak elektronik ortamda düzenlenebilir.

Alındı belgelerinin sıra, seri numaraları ile diğer baskı işlemlerinde kusur bulunup bulunmadığını sayman üye kontrol eder. Yapılan kontrollerde alındı belgelerinin basımında hata olduğu ortaya çıkarsa bunlar geri verilerek aynı miktarda yenisi bastırılır. Alındı belgeleri, tahsil etme yetkisi olan kişilere sayman üye tarafından imza karşılığı verilir. Ayrıca bu belgeler kullanıldıktan sonra da imza karşılığında geri alınır.  

Yetki Belgesi Düzenlenmesi

Dernek yönetim kurulu üyeleri ve temsilciler dışında dernek adına para toplayabilecek kişiler, yönetim kurulu kararıyla belirlenir. Para toplayacak kişinin kimliği, imzası ve fotoğrafı bulunan yetki belgesi, dernek tarafından düzenlenir. Bu belge ayrıca dernek yönetim kurulu başkanı tarafından onaylanır. Yönetim kurulu kararında, gelir tahsil yetkisinin süresi de belirtilmelidir.

Yetki belgesi, dernek yönetim kurulu tarafından en fazla 1 yıl süre ile düzenlenir. Süresi biten yetki belgesi ise ilk baştaki usule göre yenilenir. Yetki belgesi süresi dolunca, kişi görevden ayrılınca veya dernek dağılınca belge yönetim kuruluna 1 hafta içinde verilmelidir. Ayrıca yönetim kurulu kararı ile yetki belgesi her zaman iptal edilebilir.

Gelir ve Gider İşlemleri

Dernek gelirleri alındı belgesi ile toplanır. Giderler ise harcama belgesi ile yapılır. Ayrıca banka dekontu ya da hesap özeti gibi belgeler de alındı belgesi yerine geçer. Alındı ve harcama belgeleri 5 yıl süre ile saklanır.

Gelir toplayanlar, parayı 30 gün içinde saymana teslim etmeli veya derneğin hesabına yatırmalıdır. Fakat 5.000 TL üzerindeki tahsilatlar en geç 2 iş günü içerisinde derneğin banka hesabına yatırılmalıdır. 

Dernek giderleri; fatura, serbest meslek makbuzu, perakende fişi gibi harcama belgeleri ile yapılır. Dernekler Yönetmeliği EK-13’te düzenlenen gider makbuzu veya banka dekontu gibi belgeler de harcama belgesi olarak kullanılır.

Derneklerin kişi, kurum ve kuruluşlara yapacağı bedelsiz mal veya hizmet teslimleri, ayni yardım belgesi (EK-14) ile yapılır. Eğer dernek bir ayni yardım veya hizmet almışsa bunlar da Ek-15’teki ayni bağış alındı belgesi ile alınır.

Üye Kayıt İşlemleri

Dernek üyesi olması yasaklanmayan ve tüzükteki şartları sağlayan kişiler, yönetim kuruluna yazılı başvuru ile dernek üyesi olabilir. Üyelik başvurusu, yönetim kurulu tarafından en geç 30 gün içerisinde karara bağlanıp başvuran kişiye yazı ile bildirilir.  

İlk genel kurul toplantısına kadar yönetim ve denetim kurullarını oluşturabilecek kadar dernek üyesi olmalıdır. Yönetim kurulu tarafından üyeliğe kabul edilen kişiler, dernek üyesi olur. Üyeliğe kabul kararının tarihi ve sayısı, üyenin kimlik bilgileri ve aidat ödemeleri üye kayıt defterine kaydedilir.

Genel Kurul Toplantısı 

Derneğin bildirimindeki belgelerin eksiksiz olduğunun derneğe bildirilmesinden itibaren 6 ay içerisinde ilk genel kurul toplantısı yapılmalıdır. Genel kurul, dernek tüzüğünde belirtilen zamanlarda olağan olarak toplanır. Olağan genel kurul toplantıları, en geç 3 yılda bir yapılmalıdır. Dernek yönetim veya denetim kurulu gerekli görürse veya dernek üyelerinin 1/5’inin yazılı talebi olursa 30 gün içinde olağanüstü toplantı da yapılabilir.

Genel kurul toplantısına çağrıyı yönetim kurulu yapar. Yönetim kurulu, genel kurula katılma hakkı olan kişilerin listesini düzenler ve en az 15 gün önceden toplantının yerini, saatini, ve gündemini ilanla veya diğer şekillerde bildirir. Toplantıda çoğunluk sağlanamazsa ikinci toplantı için çağrı düzenlenir. Bu iki toplantı arasındaki süre farkı 7 günden az, 60 günden fazla olamaz.

Genel kurul toplantısı, çoğunluğun sağlanamaması dışında başka bir sebeple geri bırakılırsa bunun nedenleri dernek üyelerine bildirilir. İkinci toplantı, geri bırakma tarihinden itibaren en geç 6 ay içerisinde yapılmalıdır. Genel kurul toplantısının bir defadan fazla geri bırakılması mümkün değildir.

Genel kurul toplantıları, dernek tüzüğünde farklı bir hüküm bulunmadıkça derneğin merkezinin bulunduğu yerde yapılır. Genel kurul üyelerinin salt çoğunluğuyla, tüzük değişikliği veya derneğin feshi hallerinde ise 2/3 üye katılımıyla toplanır. Çoğunluğun sağlanamaması nedeniyle toplantının ertelenmesi halinde ikinci toplantıda çoğunluk aranmamaktadır.

Genel kurulda her üyenin bir oy hakkı vardır ve her üye oyunu şahsen kullanmalıdır. Dolayısıyla, temsilci aracılığıyla oy kullanılamaz.

Genel Kurul Sonuç Bildirimi

Genel kurul toplantılarını yapıldığı günü izleyen 45 gün içerisinde, genel kurul sonuç bildirimi mülki idare amirliğine verilmelidir. Aşağıdaki belirtilen belgeler, yine toplantının yapıldığı günü izleyen 45 gün içerisinde idareye verilmelidir.

• Toplantı tutanağı,
• Değişiklik yapılan maddelerin yeni ve eski hali,
• Tüzük değişmişse son hali (yönetim kurulu üyelerinin salt çoğunluğu tarafından tüzüğün her bir sayfası imzalanmalıdır).

Genel kurul sonuç bildirimi, dernek yönetim kurulunun yetki verdiği bir yönetim kurulu üyesi tarafından da yapılabilir. Sonuç bildiriminin yapılmaması halinde, dernek yönetim kurulu başkanı bu durumdan sorumlu tutulur.

Genel kurul sonuç bildiriminin ve eklerinin mevzuata uygun olup olmadığı, ilgili birimler tarafından incelenir. Eksiklik veya hata bulunursa giderilmesi ilgili dernekten istenir. Eksikliklerin giderilmemesi veya konusu suç teşkil eden fiillerin tespiti halinde, gerekli yasal prosedür işletilir.  

Beyanname Verilmesi

Dernek yönetim kurulu başkanı, her yılın ilk 4 ayı içinde önceki yılın dernek beyannamesini (EK-21) idareye vermelidir. Dernek beyannameleri valilikler tarafından incelenir. Gerekli görülen hallerde bu incelemeler Bakanlık tarafından da yapılabilir. 

Beyannamelerde eksiklik veya hataların görülmesi halinde, ek bilgi ve belgeler istenir ve bunlar tamamlatılır. Ek bilgi ve belgelerin verilmemesi, eksik verilmesi veya verilen sürede tamamlanamaması hallerinde, ilgili dernek hakkında denetimler yapılır. Beyannamelerin incelenmesi sırasında suç unsuruna rastlanılması halinde, idare tarafından Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulur. 

Değişikliklerin Bildirilmesi

Dernekler, yerleşim yerlerindeki ve dernek organlarındaki değişiklikleri, değişikliğin yapıldığı günü takip eden 45 gün içerisinde idareye bildirmelidir. Yerleşim yeri değişikliğinin bildirimi EK-24’e göre, dernek organlarındaki değişiklikler ise EK-25’teki forma göre yapılır.

Dernek tüzüklerinde meydana gelen değişiklikler, değişikliğin yapıldığı genel kurul toplantısının yapıldığı günü izleyen 45 gün içerisinde bildirilmelidir. Dernek üyeliklerinde değişiklik olması halinde ise EK-27 formu doldurulur ve dernek merkezindeki sivil toplumla ilişkiler birimine bildirilir. 

Taşınmazların Bildirilmesi

Derneklerin taşınmaz edinmesi halinde, taşınmazın tapuya tescil edilmesinden itibaren 30 gün içerisinde bildirim yapılmalıdır. Bu bildirim EK-26’da düzenlenen form doldurulup yapılır. Taşınmaz bildirimi, mülki idare amirliğine yapılır.

Mal Bildirimi

Mal bildiriminde bulunma yükümlülüğü, kamu yararına çalışan dernekler ve bunların şubeleri için söz konusudur.

THK’nin genel yönetim, merkez denetleme kurulu ve genel merkez teşkilatında, Türk Kuşu Genel Müdürlüğü’nde, Kızılay’ın merkez ve genel müdürlüğünde görev alanlar ve bu kurumların şube başkanları ile kamuya yararlı derneklerin yönetim ve denetim kurulu üyeleri, mal bildiriminde bulunmak zorundadır. Bu görevlere başlayanlar, göreve başlama tarihini izleyen 1 ay içerisinde mal bildiriminde bulunmak zorundadır. 

Malvarlığında önemli bir değişiklik olduğu takdirde 1 ay içerisinde mal bildirimi yenilenmelidir. Dernek görevinin sona ermesi halinde ise ayrılma tarihini izleyen 1 ay içinde bildirim yapılmalıdır. Görev süresi boyunca ise sonu 0 ve 5 ile biten yılların en geç Şubat ayı sonuna kadar mal bildirimini yapılmalıdır.

Dernek Başkanı Olma Şartları

Dernek başkanı, dernek yönetim kurulu başkanıdır. Dolayısıyla dernek başkanı olabilmek için derneğin yönetim kurulu üyesi olmak gerekir. Dernek yönetim kurulu üyesi olma şartını sağlayan kişiler, dernek başkanı olabilir.

Fiil ehliyetine sahip olan ve dernek yöneticisi olmaktan yasaklanmamış kişilerin dernek başkanı olması mümkündür. Ayrıca dernek tüzüğünde, dernek başkanı olmak için çeşitli şartlar da belirlenebilir.

Dernek İktisadi İşletmesi Nedir, Nasıl Kurulur?

Dernek iktisadi işletmesi, derneğin amacını gerçekleştirmek için ek gelirlere ihtiyaç duyması halinde kurulur. Dernek, devamlılık gösteren ve gelir getiren faaliyetlerde bulunursa (konser, kermes, ürün satışı gibi) iktisadi işletme kurulması gerekir. 

İktisadi işletme kurulması için dernek tüzüğünde “iktisadi işletme kurulabilir” anlamına gelecek bir madde veya ibare yer almalıdır. Dernekte böyle bir ibare bulunmaması halinde, ilk olarak dernek tüzüğünde bu yönde bir değişiklik yapılmalıdır. Tüzüğünde iktisadi işletme kurulabilir ibaresi bulunan dernekler, iktisadi işletmenin kurulabilmesi için bu yönde yönetim kurulu kararı almalıdır. 

Yönetim kurulu, genel kuruldan aldığı yetkiye dayanarak iktisadi işletme kurulacağı yönünde karar alır. Yönetim kurulu kararında, iktisadi işletme hakkında aşağıda belirtilen hususlar yer almalıdır.

• Ünvan ve adres,
• Sermaye,
• Temsilciler,
• Yetkililer, yetkililerin uyrukları ile adresleri,
• İşletme konusu, açıkça belirtilir.

Yukarıda belirtilen bilgiler MERSİS’e (Merkezi Sicil Sistemi) kaydedilir. MERSİS kaydını, derneği temsil yetkisi bulunan kişi veya kişiler yapar. Sisteme kayıt olunup onaya gönderildikten sonra ise yaklaşık 15 günlük onaylanma süreci bulunmaktadır.

Onaylama sürecinde derneğin yetkilileri ve iktisadi işletmede yetkili olan müdürü; derneğin faaliyet belgesi, onaylı tüzüğü ve iktisadi işletmede görevlendirilen yetkililerin noterde çıkardıkları imzalı beyanları ile birlikte bizzat ticaret sicil müdürlüğüne gitmelidir. 

İktisadi işletmeler kurumlar vergisi ödemekle yükümlüdür. Ayrıca bilanço esasına göre defter tutar. İktisadi işletmeyi işleten dernekler de bilanço esasına geçebilir. İktisadi işletme kuran dernekler, tacir sıfatı kazanır.

İktisadi işletmenin borçlarından ve zararlarında dolayı derneğin iflas etmesi mümkündür. Dernek ve derneğin yönetim kurulu, derneğin iktisadi işletmesinden mali ve idari yönetiminden sorumlu ve hukuken yükümlüdür.

Dernek iktisadi işletmesinin kuruluşu ve işleyişiyle ilgili birçok ayrıntı mevcuttur. Hem ticaret hem de vergi hukukunun alanına giren bu süreci uzman avukattan destek alarak yürütmekte yarar vardır.

Dernek Lokali Nasıl Kurulur?

Dernek lokali, dernek üyesi olan kişilerin sosyal ihtiyaçlarının karşılanması için yönetim kurulu kararı ve valilik yahut kaymakamlık izni ile kurulur. Derneğin lokal açabilmesi için en az 1 yıldan beri faaliyette bulunuyor olması gerekir. Çocuk derneklerinin lokal açmasına ise izin verilmemektedir.

Dernek lokalinin açılabilmesi için ilk olarak dernek tüzüğünde lokal açılabileceğine dair bir madde bulunmalıdır. Dernek tüzüğünde lokal hakkında bir hüküm bulunmaması halinde, tüzükte değişiklik yapılmalıdır.

İl merkezlerinde dernek lokali açılması için başvurular valiliğe, ilçelerde ise kaymakamlığa yapılır. Başvurularda aşağıda belirtilen belgeler idareye ibraz edilmelidir. 

• Lokal açılması yönelik dernek yönetim kurulu kararı,
• Lokalden sorumlu olacak kişilere ait iletişim bilgileri,
• Lokal olarak açılacak yerin sahibi veya kiracısı olduğuna, taşınmazın mesken, iş veya ticaret yeri olduğuna dair evrak,
• Taşınmazın tapu kaydında mesken olarak gözüken yerlerde kat maliklerinin oybirliği ile aldığı kararın örneği, mesken ve işyerlerinin birlikte bulunduğu binalarda ise mesken sahiplerinin tamamının onayı ile işyeri sahiplerinin oy çokluğu ile aldıkları kararın örneği, iş hanlarında ise yönetim kurulu kararı örneği,
• Dernekler, belediye veya mücavir alanlarda lokal açacaksa lokaller için iskan (yapı kullanma izni) belgesi, bu belgenin bulunmaması halinde ise ilgili belediyeden söz konusu yerin lokal olarak kullanılabileceğine dair belge, bu alanlar dışında ise çevre ve şehircilik müdürlüklerinden lokal olarak kullanılmasında bir engel olmadığına dair belge.

Yukarıda belirtilen belgelerin eksik olması veya usule uygun olarak başvuru yapılmaması halinde başvurular değerlendirmeye alınmaz. Bu durumda eksikliklerin giderilmesi için 30 günlük ek süre verilir. Bu süre içerisinde de eksiklikler giderilmezse başvuru işlemden kaldırılır. Lokal olarak açılan yerin değiştirilmesi halinde de yukarıda belirtilen usule göre başvuru yapılır.

Dernek Temsilciliği Nedir, Nasıl Kurulur?

Dernek temsilciliği, derneğin gerekli gördüğü yerlerde çalışmasını sürdürmek için açılan ve tüzel kişiliği bulunmayan birimdir. Temsilcilikler, derneğe bağlı bir irtibat bürosu olarak çalışır.

Ayrıca temsilcilikler, şubenin veya derneğin genel kurullarında temsil edilmemektedir. Dernekler, federasyonlar ve konfederasyonlar temsilcilik açabilirler fakat şubelerin temsilcilik açması mümkün değildir. 

Temsilciliğin açılması için ilk olarak dernek yönetim kurulu kararı alınmalıdır. Ardından temsilci olarak görevlendirilen kişi; temsilciliğin adresi ve yönetim kurulu kararının örneğinin yer aldığı dilekçe ile o yerin valiliğine veya kaymakamlığına bildirimde bulunmalıdır. 

Derneklerde Kadın Kolları Kurulabilir Mi?

Derneklerde kadın kolları kurulabilir. Fakat kadın kollarının kurulmasına dair ilgili derneğin tüzüğünde hüküm bulunmalıdır. Kadın kollarının kurulması ile kadınların derneklere katılımı artmaktadır. Böylece kadınların daha etkin olarak dernek çalışmalarında yer alması sağlanmaktadır. 

Köy, Mezunlar, Hayvanları Koruma, Yardımlaşma, Cami Derneği Nasıl Kurulur?

Dernekler; köy, mezunlar, hayvanları koruma, sosyal yardımlaşma ve cami derneği olarak kurulabilir. Bu şekilde kurulan derneklerin kuruluş aşamalarında herhangi bir farklılık bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu tür derneklerin yukarıda belirtilen dernek kurma usulüne uygun olarak kurulması gerekir.

Bu tür amaçlarla kurulmak istenen derneklerde, tüzük hazırlanırken derneğin amacı ve faaliyetleri doğru bir şekilde belirtilmelidir.

Çocuk Derneği Nasıl Kurulur?

Çocuk derneği, 15 yaşını bitiren ve ayırt etme gücüne sahip olan küçükler tarafından yasal temsilcilerinin izni ile kurulur. Bu küçükler; toplumsal, ruhsal, ahlaki, fiziksel ve zihinsel yetenekleri ile spor, eğitim-öğretim haklarını, sosyal ve kültürel varlıklarını, aile yapısını ve özel yaşantılarını korumak ve geliştirmek için çocuk dernekleri kurabilir.

12 yaşını bitiren çocukların, yasal temsilcilerinin izni ile çocuk derneklerine üye olmaları mümkündür. Fakat bu küçükler, derneğin yönetim ve denetim kurullarında görev alamaz. 18 yaşından büyük kişilerin ise çocuk derneklerine kurucu ve üye olmaları mümkün değildir.

Spor Kulübü Derneği Nasıl Kurulur?

Spor kulübü, dernek olarak kurulamaz. 26 Nisan 2022 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 7405 sayılı Kanun’la spor kulüpleri dernek statüsünden çıkarılmıştır. Bu çerçevede, spor kulüplerinin bilgileri Sivil Toplumla İlişkiler Müdürlüğü’nden Gençlik ve Spor Bakanlığı’na devredilmiştir.

Federasyon ve Konfederasyon Nasıl Kurulur?

Federasyon, kuruluş amaçları aynı olan en az 5 derneğin amaçlarını birlikte gerçekleştirmek için bir araya gelmesiyle kurulur. Derneklerdeki gibi federasyonların da tüzüğü bulunur.

Federasyonlar; kuruluş bildiriminin, tüzüğünün ve diğer belgelerin yerleşim yerindeki en büyük mülki amirine verilmesiyle tüzel kişilik kazanır. Dernekler, federasyonlarda en az üçer üye ile temsil edilir. Bu temsilciler, derneklerin genel kurulları tarafından seçilir.

Dernek temsilcilerinin imzaladığı kuruluş bildirimi ve aşağıda belirtilen belgeler kuruluş yerindeki valiliğe veya kaymakamlığa verilir. Bu belgelerin verilmesiyle federasyon tüzel kişiliğe sahip olacaktır.

• Federasyonun kuran dernek temsilcilerinin imzaladığı federasyon tüzüğü,
• Derneklerin federasyon kurulmasına ilişkin genel kurul karar örnekleri,
• Kurucu kişilere derneği temsil etmek üzere yetki verildiğine ilişkin dernek yönetim kurullarının karar örneği,
• Kurucular arasında yabancı dernek-vakıf dışında kâr amacı taşımayan kuruluşlar bulunuyorsa bu tüzel kişilerin federasyon kurucusu olabileceğine dair İçişleri Bakanlığı tarafından izin verildiğini belirten federasyon kurucuları tarafından imzalanan yazılı beyan,
• Federasyonun geçici yönetim kurulu üyeleri ile yazışma ve tebligat alma konusunda yetki verilen kişi/kişilerin adı, soyadı, yerleşim yeri ve imzalarını belirten liste veya yazı, gerekli belgelerdir. 

Konfederasyon, aynı amaçları olan en az 3 federasyonun bir araya gelmesi ile kurulur. Derneklerde ve federasyonlarda olduğu gibi konfederasyonda da tüzük bulunur.

Konfederasyonlar; kuruluş bildiriminin, tüzüğün ve diğer gerekli belgelerin mülki idare amirine verilmesiyle kurulur. Federasyonlar, bağlı bulundukları konfederasyonun genel kurulunda en az üçer üye ile temsil edilir. Temsilciler, federasyonların genel kurulları tarafından seçilir.

Federasyon temsilcileri, imzaladıkları kuruluş bildirimini ve aşağıdaki belgeleri, konfederasyonun kurulacağı yerin valiliğine veya kaymakamlığına vermelidir. Bu belgelerin verilmesi ile konfederasyon tüzel kişilik kazanır.

• Konfederasyonun kurucuları olan federasyon temsilcileri tarafından imzalanan konfederasyon tüzüğü,
• Konfederasyon kurulmasına ilişkin federasyonlar tarafından alınan genel kurul karar örnekleri,
• Konfederasyonun kurucularının federasyonu temsil etmek üzere yetki verildiğine ilişkin federasyon yönetim kurullarının aldıkları karar örnekleri,
• Konfederasyonun kurucularının arasında yabancı dernek-vakıf dışında kâr amacı taşımayan kuruluşlar tarafından kurulan federasyon niteliğinde olan tüzel kişiliğin bulunması halinde, bu tüzel kişilerin konfederasyonların kurucusu olabileceğine dair İçişleri Bakanlığı’nın izin verdiğini belirten konfederasyon kurucularının imzaladıkları yazılı beyan,
• Geçici yönetim kurulu üyeleri ve yazışma ile tebligatı alma konusunda yetkisi olan kişi/kişilerin adı, soyadı, yerleşim yerlerini ve imzalarını gösteren liste, gerekli belgelerdir.

Federasyon ve konfederasyon belgelerinin idare tarafından incelenmesinde derneklerdekine benzer usuller uygulanır. Federasyon ve konfederasyonlar, merkezlerinin bulundukları yerdeki il sivil toplum müdürlüğü tarafından kütüğe kaydedilir.

Yabancıların Dernek Kurması

Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olan kişiler dernek kurabilir veya kurulmuş derneklere üye olabilir. Derneğe onursal üye olmak için ise Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olmak gerekmez. Yabancı kişilerin dernek kurması veya derneklere üye olması, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 93. maddesinde aşağıdaki gibi düzenlenmiştir.

“Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olan yabancı gerçek kişiler, dernek kurabilirler veya kurulmuş derneklere üye olabilirler. Onursal üyelik için bu koşul aranmaz.”

Yabancı kişilerin dernek kurması veya kurulmuş olan derneklere üye olması aynı usule göre yapılır. Yabancılar dernek kurarken veya üye olurken Türkiye’de yerleşme hakkı olduğunu gösteren belgeyi (çalışma veya ikamet izni gibi) ibraz etmelidir.

Yabancı Derneklerin Şube Açması

Yabancı dernek, Türkiye Cumhuriyeti dışında bir devlette ilgili devletin hukukuna göre kurulmuş dernektir. Bu derneklerin Türkiye’de şube açması mümkündür. Yabancı dernekler, Dışişleri Bakanlığının görüşünü alınarak İçişleri Bakanlığının izniyle şube açabilir.

Yabancı dernekler, Türkiye’deki çalışmalarında derneklerin tabi olduğu mevzuat hükümlerine tabi olur. Yabancı dernekler şube açabileceği gibi temsilcilik açabilir, derneğe veya üst kuruluşlara katılabilir, Türkiye’de faaliyette veya işbirliğinde bulunabilir.

Derneğin Organları

Derneğin üç tane temel ve zorunlu organı bulunur. Derneğin zorunlu organları; genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kuruludur. Bu zorunlu organlar dışında başka organların oluşturması mümkündür.

Örneğin, dernek danışma kurulu gibi yardımcı organlar oluşturabilir. Fakat derneğin oluşturduğu bu organlara, zorunlu organların görevi, yetkisi ve sorumlulukları devredilemez. Dolayısıyla yönetim kuruluna ait olan yetkilerin danışma kuruluna verilmesi söz konusu olamaz.

Dernek Genel Kurulu

Dernek genel kurulu, derneğin en yetkili karar organıdır. Genel kurul, derneğe kayıtlı olan bütün üyelerden oluşur.

Genel kurul diğer organlar gibi sürekli olarak faaliyet göstermez, olağan veya olağanüstü olarak toplantıya çağrılabilir. Derneği olağanüstü toplantıya denetim kurulu, yönetim kurulu veya genel kurulun 1/5 üyesi çağırabilir.

Dernek genel kurulunun görev ve yetkileri aşağıda belirtilmiştir.

• Genel kurul, dernek üyeliğine kabul ve üyelikten çıkarma konusunda son kararı verir.
• Genel kurul, denetim ve yönetim kurulu ile diğer seçimlik dernek organlarını seçer. Onları denetler ve haklı sebeplerle her zaman görevden alabilir.
• Şubeler, gerekli görülen yerlerde genel kurul kararıyla açılabilir.
• Federasyonda derneği temsil edecek üyeler, derneklerin genel kurulları tarafından seçilir.
• Genel kurul, her zaman derneğin feshine karar verebilir.
• Dernek tüzüğünde değişiklik genel kurul kararıyla olabilir.
• Derneğin yönetim ve denetim kurullarındaki kamu görevlisi olmayan başkan ve üyelerine ücret verilmesi mümkündür. Bu ücret ile birlikte her türlü ödenek, yolluk ve tazminatlar genel kurul tarafından tespit edilir. Dernek hizmetlerinde görevlendirilen üyelere verilecek gündelik ve yolluk miktarları da genel kurul tarafından tespit edilir.
• Genel kurulun yönetim kuruluna yetki vermesi üzerine, yönetim kurulu kararı ile taşınmaz satın alınabilir veya taşınmazlar satılabilir.
• Derneğin federasyon kurucusu olabilmesi için dernek tarafından genel kurul kararı alınmalıdır.
• Dernek isminde; Türk, Türkiye, Milli, Cumhuriyet, Atatürk, Mustafa Kemal kelimeleri ile bunların baş ve sonlarına getirilen eklerle oluşturulan kelimeler kullanılmak istenirse genel kurul kararı alınmalıdır
• Derneğin sandık kurabilmesi için genel kurul kararı alınmalıdır.
• Sandık yönergesi dernek genel kurulu tarafından kabul edilir.
• Derneğin iş ve işlemlerini denetleme yetkisi genel kurula aittir.
• Derneğin diğer bir organına verilmeyen işler genel kurul tarafından görülür.
• Dernek tüzüğünde genel kurula verilen görevler, genel kurul tarafından yapılır.

Dernek genel kurulunda karar alınabilmesi için toplantıya katılan üyelerin yarıdan fazlasının olumlu oyu gerekir. Fakat dernek tüzüğü değiştirilecekse veya dernek feshedilecekse toplantıya katılanların 2/3 çoğunluğunun olumlu oyu gerekir.

DİKKAT: Dernek üyeleri; kendisi, eşi, altsoyu ve üstsoyuna ilişkin konularda oy kullanma hakkına sahip değildir. Şayet dernek üyesi olan bir tüzel kişi varsa bu tüzel kişi adına oy kullanacak kişi için de söz konusu kısıtlama geçerlidir.

Toplantıda olan ve genel kurul kararına olumlu oy kullanmayan her üye, karar tarihinden başlayarak 1 ay içerisinde karara karşı dava açabilir. Toplantıda olmayanlar, kararı öğrenmesinden itibaren 1 ay ve her halde karar tarihinden 3 ay içinde dava açabilir.

Dernek Yönetim Kurulu

Dernek yönetim kurulu, derneğin yürütme organıdır. Dernek, yönetim kurulu tarafından temsil edilir. Temsil görevi, yönetim kurulu tarafından üyelerden birine ya da üçüncü bir kişiye verilebilir. Yönetim kurulu, 5 asıl ve 5 yedek üyeden az olmamak üzere dernek tüzüğünde belirtilen sayıda üyeden oluşur. Bu üyeleri genel kurul seçip görevden alır.

Yönetim kurulu üye tam sayısının yarısının altındaysa kalan üyelerce veya denetim kurulunca 1 ay içerisinde genel kurul toplantıya çağrılır. Çağrının yapılmaması halinde ise üyelerden birinin istemi ile mahkeme 3 üyeyi genel kurulu toplantıya çağırmakla görevlendirilir. İlgili toplantıda, yönetim kurulunun eksik üyeleri tamamlanır.

Dernek Denetim Kurulu

Dernek denetim kurulu, denetleme görevini dernek tüzüğünde belirtilen kurallara göre yapar. Denetleme sonuçlarını rapor haline getirerek dernek yönetim kuruluna ve genel kurula sunar. Denetim kurulu 3 asıl ve 3 yedek üyeden az olmamak kaydıyla dernek tüzüğünde belirtilen sayıda üyeden oluşur. Bu üyeleri seçmeye ve görevden almaya yetkili olan makam, genel kuruldur.

Derneklerde iç denetimin yapılması zorunludur. Bunun yanında, ayrıca dış denetim mekanizması da oluşturulabilir. Fakat zorunlu organ olan denetim kurulunun görev ve yetkileri başka bir mercie devredilemez.

Denetim kurulu, derneğin tüzükteki amacının gerçekleşmesi için belirtilen alanlarda çalışma yapılıp yapılmadığını denetler. Ayrıca derneğin defter, hesap ve kayıtlarının mevzuata ve dernek tüzüğüne uygun olarak tutulup tutulmadığı denetler. Kurul bu denetimini 1 yılı geçmeyecek aralıklarla yapar. Bu denetim sonuçlarını ise rapor halinde yönetim kuruluna ve genel kurula sunar. 

Sonuç

Dernek nasıl kurulur sorusunun cevabı bu yazıda ayrıntılı olarak anlatılmıştır. Dernek kurmak, tüzük hazırlamak ve dernek organlarını oluşturmak, oldukça karmaşık ve dikkatli şekilde yürütülmesi gereken aşamalardan oluşur. Bu aşamalarda eksiklik veya hata yapılması halinde, derneğin feshi gündeme gelebilir. Dolayısıyla, kuruluş sürecinde uzman avukata danışmakta yarar vardır.