İmar Kirliliğine Neden Olma Suçu ve Cezası

İmar kirliliğine neden olma suçu TCK’da Çevreye Karşı Suçlar başlığı altında düzenlenen suçlardan biridir. Bu suç ile, ruhsata aykırı olarak bina yapan kişilerin, 5 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılması söz konusu olmaktadır. Kişilerin hürriyetini etkileyen bu suç türündeki soruşturma ve kovuşturma yapılan işlemlerde hukuka uygunluğa dikkat etmek oldukça önemlidir.

İmar Kirliliği Suçu Nedir?

İmar kirliliği suçu, belediye sınırları içinde veya özel imar rejimine tabi yerlerde yapı ruhsatiyesi alınmadan ya da ruhsata aykırı olarak bina yapma halinde işlenen suçtur. Bu suç tipi ile çevrenin korunması esas alınmaktadır. 

Türk Ceza Kanunu’nun 184. maddesinde, bu suç şu şekilde açıklanmaktadır: 

‘’Yapı ruhsatiyesi alınmadan veya ruhsata aykırı olarak bina yapan veya yaptıran kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. ‘’

İmar Kirliliğine Neden Olma Suçu Nasıl Oluşur?

İmar kirliliğine neden olma suçu, ilgili kanunda yer alan, çevreye zarar verecek hareketlerle imar mevzuatına aykırı şekilde davranılmasıyla oluşur. Kanunda belirtilen herhangi birinin gerçekleşmesi, suçun oluşması için yeterlidir. Bu hareketler aşağıda açıklanmıştır. 

Yapı Ruhsatı Alınmadan veya Ruhsata Aykırı Olarak Bina Yapılması veya Yaptırılması

Yapı ruhsatı almadan veya ruhsata aykırı şekilde bina yapan veya yaptıran kişiler imar kirliliğine neden olma suçunu işlemiş olur.

Bu suçu işleyebilecek kişiler; binayı inşa eden, usta, taşeron, bina sahibidir. Burada önemli olan nokta, binayı inşa eden, usta gibi işçi kişiler açısından suçun işlenmiş olması için, binanın ruhsatsız olduğunu bilmeleri gerekmektedir.

Yargıtay bir kararında binanın projesine aykırı şekilde yapılan harç sıva yerine alçı sıva yapılması, kolon-kiriş kalınlıklarının mevzuatta belirtilen kalınlıkta olmaması, bina duvarında ve çatısında uygun malzeme kullanılmaması sebebiyle imar kirliliğine neden olma suçunun işlenmiş olduğun karar vermiştir. (Yargıtay 4. CD. 2013/24871 E. 2013/21813 K.)

Yapı Ruhsatı Olmadan Başlatılan İnşaatlar Dolayısıyla Kurulan Şantiyelere Elektrik, Su veya Telefon Bağlantısı Yapılmasına Müsaade Edilmesi

Yapı ruhsatı olmadan yapılan bir inşaatta kurulan şantiyelere elektrik, su veya telefon bağlantısı yapılmasına müsaade eden kişi de bu suçtan sorumlu olur. 

Şantiye binaları ruhsata tabi olmasa da şantiyelere izin alınmadan yapılacak olan elektrik, su veya telefon bağlantısı yapılmasına müsaade edenler de bu suçun faili olmaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken kısım bu işlemleri yapacak kişilerin yetkili kişiler olması gerekliliğidir.

Yargıtayın verdiği bir kararda, ruhsat almamış müteahhit, ustaları bu durumdan haberdar etmediği için ustaların cezalandırılmaması gerektiğine karar verilmiştir. (Yargıtay 4. CD. 2010/27045 E. 2012/2535 K.) 

Yapı Kullanma İzni Alınmamış Binalarda Herhangi Bir Sınai Faaliyetin İcrasına Müsaade Edilmesi

Yapı kullanma izni alınmamış binalarda herhangi bir sınai faaliyetin icrasına müsaade edilmesi halinde de imar kirliliğine neden olma suçu ortaya çıkacaktır. 

Bu suçun işleyebilecek kişiler, binalarda gerçekleştirilecek olan herhangi bir sanayi-endüstriyel faaliyete izin verme yetkisi olan kişilerdir. Burada yetkili kişiler belediyelerdeki kamu görevlileridir.

İmar Kirliliği Suçu Cezası

İmar kirliliği suçu cezası 1 yıldan 5 yıla kadar hapis cezasıdır.

Kanunda yer alan, 1-5 yıl arasındaki cezanın kesin oranı hakimin takdirine bırakılmıştır. Yargılanan kişinin suçu işleme yöntemi, suçun işlendiği zaman gibi pek çok kriter göz önüne alınarak bir değerlendirme yapılır.

İmar Kirliliğine Neden Olma Suçunda Etkin Pişmanlık

İmar kirliliğine neden olma suçunda etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanması mümkündür. TCK m.184/5 cezayı ortadan kaldıran şahsi bir neden olarak etkin pişmanlığı düzenlemektedir.

İlgili kanun hükmünde yer alan düzenleme su şekildedir:

‘’Kişinin, ruhsatsız ya da ruhsata aykırı olarak yaptığı veya yaptırdığı binayı imar planına ve ruhsatına uygun hale getirmesi halinde, bir ve ikinci fıkra hükümleri gereğince kamu davası açılmaz, açılmış olan kamu davası düşer, mahkum olunan ceza bütün sonuçlarıyla ortadan kalkar.’’ 

Bu özel etkin pişmanlık hükmünün uygulanabilmesi için imara aykırı binanın yıkılmasına yönelik iradenin ortaya konması yeterli olmayıp suça konu binanın imar plânına ve ruhsatına fiilen uygun hale getirilmesi gerekir. (Yargıtay 18. CD. 09.04.2019 T. 7360 E./6893 K.)

İmar Kirliliğine Neden Olma Suçuna Teşebbüs, İştirak ve İçtima

Kişi bir suçu işlemeyi kastedip de elverişli hareketlerle doğrudan doğruya icraya başlayıp elinde olmayan nedenlerle tamamlayamaz ise teşebbüsten sorumlu olur. İmar kirliliğine neden olma suçunda teşebbüs mümkündür. 

Yargıtay’a göre, bina yapmak üzere devam eden inşaat faaliyeti sırasında bina vasfı kazanılmadan önce sanığın iradesi dışında bina yapma eylemi durdurulursa burada teşebbüsten söz edilir. 

İştirak, bir kişi tarafından işlenebilen bir suçun birden fazla kişi tarafından işbirliği halinde işlenmesidir. İmar kirliliğine neden olma suçunda iştirak mümkündür.

Örneğin TCK m.184/1 çerçevesinde bina yapan veya yaptıran birden fazla kişi olması durumunda iştirak söz konusudur. 

İçtima, imar kirliliği suçunu oluşturan fiilin aynı zamanda farklı suç türlerini de kapsayan nitelikte olması halidir. Bu halde kişi, ortaya çıkan suçlar arasında en ağır cezayı gerektiren suçtan yargılanır. İmar kirliliğine neden olma suçunda içtima hükümleri uygulanabilir.

Kişi, aynı suçu kesintisiz şekilde birden çok kez işlerse her bir fiil için ayrıca ceza verilmez, verilen cezanın oranı artırılır. Örneğin, yapı ruhsatı olmadan bina yapan ve bu binanın her sene bir katını çıkan bir kişi hakkında zincirleme suç hükümleri uygulanır.  

İmar Kirliliğine Neden Olma Suçunun Soruşturma Aşaması

Soruşturma aşaması, suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen zamanı ifade etmektedir. Soruşturma aşaması şu şekildedir:

• Şikayet-İhbar,
• Gözaltı,
• Delillerin toplanması,
• İfade ve Sorgu,
• Uzlaşma,
• Adli Kontrol,
• Tutukluluktur.

Şikayet-İhbar

İmar kirliliğine neden olma suçu şikayete tabi suçlardan değildir. Bu anlamda, yalnızca ilgilisi değil, herhangi bir kişi tarafından yapılan bildirim ile yetkili makamların suçtan haberdar edilmesi halinde soruşturma başlatılır.

Kanuna göre, soruşturulması ve kovuşturulması şikayete tabi olan suç ile ilgili şikayet hakkına sahip olan kişi 6 ay içinde şikayet etmezse soruşturmaya başlanılamaz.

Gözaltı

Gözaltı, cumhuriyet savcısı tarafından soruşturmanın tamamlanması amacıyla 24 saati geçmemek üzere şüphelinin kolluk nezaretinde tutulduğu bir koruma tedbiridir. Bu süre bireysel suçlarda uzatılamaz. 

Birden çok kişiyle işlenen toplu suçlarda ise bu süre belirli şartlar altında uzatılabilmektedir. Toplu işlenen suçlarda Cumhuriyet Savcısı gözaltı süresini her defasında bir günü geçmemek üzere 3 gün süreyle uzatılmasını emredebilir. 

İmar kirliliğine neden olma suçu bakımından şüphelinin suçu işlediğine dair somut delillerin varlığı halinde ve soruşturulması bakımından zorunlu olması nedeniyle gözaltı kararı verilebilir. 

Gözaltı kararına karşı, gözaltına alınan kişi yahut yakınları itiraz edebilir. İtiraz, sulh ceza hakimliğine sunulan dilekçe ile yapılmaktadır.

Delillerin Toplanması

Delillerin toplanması soruşturma aşamasında ve yargılamanın her aşamasında söz konusu olmaktadır. aşamasında, gerçeğe ulaşmak için ve olayın nasıl gerçekleştiğini anlamak için toplanan, şüphelinin lehine ve aleyhine olan tüm delilleri inceler. 

Hukuka uygun şekilde elde edilmiş olan her şey delil olarak kullanılabilir. Hukuka aykırı olarak elde edilen delil hiçbir şekilde kullanılamayacaktır. 

İmar kirliliğine neden olma suçu açısından gerekli olan bütün deliller toplanmalıdır. Savcı sadece lehe delillerin toplanması için değil lehe delillerin toplanması için de talimat vermelidir.

İfade ve Sorgu

İfade, soruşturma aşamasında şüphelinin kolluk veya savcı tarafından dinlenmesidir. Sorgu, ise hem soruşturma hem de kovuşturma evresinde mümkün olan şüpheli veya sanığın hakim ya da savcı tarafından dinlenmesidir. 

İmar kirliliğine neden olma suçunun soruşturma evresinde şüphelilerin ifadesi alınır. İfade alımı sırasında şüpheliye işkence, kötü davranma, ilaç verme, yorma vb. bedensel ve ruhsal müdahaleler yapılamaz. Bu gibi durumların varlığı hukuka aykırılık teşkil eder. 

İfade alımı esnasında şüphelinin kimliği saptanarak kendisine isnat edilen suç anlatılır. Müdafii seçme hakkının olduğu hatırlatılır. Şüpheli için oldukça önemli olan bu aşamada söylenecek her türlü şey davanın seyrini değiştirecek nitelikte olacağından alanında uzman ceza avukatından yarım almakta fayda olacaktır.

Uzlaşma

İmar kirliliğine neden olma suçu uzlaşmaya tabi olan suçlardan biri değildir. 

Uzlaşmaya tabi suçlarda soruşturma aşamasında dosya savcılık tarafından uzlaşma bürosuna gönderilerek taraflara uzlaşmak isteyip istemedikleri sorulur. Uzlaşma sağlanırsa yargılama sona erer. İmar kirliliğine neden olma suçu uzlaşmaya tabi olmadığından uzlaşma hükümleri uygulanmaz. 

Adli Kontrol

Adli kontrol, şüpheli kişinin cezaevine gönderilmesi yerine birtakım şartlar altında denetimde tutulmasıdır. Adli kontrol tedbirleri yurtdışı çıkış yasağı, imza uygulaması ya da güvence bedeli olabilmektedir. CMK m.91/2 uyarınca gözaltına alma soruşturma yönünden bu tedbirin uygulanmasının zorunlu olması ve kişinin suç işlediği şüphesini gösteren somut delillerin varlığına bağlıdır. 

Tutuklama yerine daha hafif bir koruma tedbiri olan adli kontrolün amacı kişi hürriyeti ve seyahat özgürlüğünün engellenmesinin kişi için doğuracağı olumsuz durumları en aza indirmektir.

İmar kirliliğine neden olma suçu nedeniyle tutuklama yerine adli kontrol tedbirinin uygulanması mümkündür. Adli kontrol kararına itiraz etme süresi 7 gündür. Adli kontrol kararına karşı itiraz o yargı çevresindeki Asliye Ceza Mahkemesine yapılır.

Tutukluluk

Tutuklama tedbiri suç şüphesi bulunan kişinin kaçmasını engellemek ve delillerin güvenliğini sağlamak amacıyla uygulanır. Kanunda sayılan belirli hallerde tutuklama nedeninin kendiliğinden var olduğu kabul edilir. İmar kirliliğine neden olma suçu bu suçlar arasında yer almamaktadır. 

Tutuklama kararı Sulh Ceza Hakimi tarafından Cumhuriyet Savcısının talebi üzerine verilmektedir. Verilen karara karşı 7 gün içinde Asliye Ceza Mahkemesine itiraz edilebilir. 

İmar Kirliliğine Neden Olma Suçunda Soruşturma Sonucunda Verilebilecek Kararlar

İmar kirliliğine neden olma suçunun soruşturma evresinin sonunda savcı toplanan delilleri ve edinilen bilgileri inceleyerek dava açılmasını uygun görürse iddianame hazırlayarak mahkemeye sunar. İddianamenin kabulü ile kovuşturma evresi başlar. 

Soruşturma sonucunda verilecek suçlar şunlardır:

• Soruşturmaya Yer Olmadığı Kararı (SYOK),
• Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararı (KYOK),
• İddianamenin düzenlenmesi.

Soruşturmaya Yer Olmadığı Kararı (SYOK)

Cumhuriyet savcısı ihbar ve şikayet konusu fiilin açıkça suç oluşturmadığının herhangi bir araştırmaya gerek olmadığı yahut ihbar veya şikayetin soyut ya da genel nitelikte olması sebebiyle soruşturma yapılmasına yer olmadığına dair karar verebilir. Bu durumda, soruşturma başlatılmadan dosya kapatılacaktır.

Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararı (KYOK)

Uygulamada, takipsizlik kararı olarak da bilinen, kovuşturmaya yer olmadığı kararı, savcı tarafından yapılan inceleme sonucu verilebilecek kararlardan bir diğeridir. Bu durumda, konu hakkında dava açılmamaktadır. Dosya, soruşturmanın yapılmasıyla kapanmaktadır.

İddianamenin Düzenlenmesi

Soruşturma sonunda savcı toplanan deliller ve bilgiler ışığında dava açmayı uygun gördüğü takdirde iddianame düzenleyerek mahkemeye sunar. 

İmar Kirliliğine Neden Olma Suçunun Suçunun Savunması 

İmar kirliliğine neden olma suçuyla ilgili somut olaya ve duruma göre aşağıdaki savunmalara benzer nitelikte savunmalar yapılabilmektedir. Bunlar şu şekilde olabilir: 

• Sadece lehe delillerin toplanarak aleyhe delillerin toplanmadığı iddiası,
• Masumiyet karinesinin zedelendiği iddiası,
• Suç vasfının ve suç unsurlarının yanlış değerlendirildiği iddiası,
• Soruşturma ve yargılama aşamasında yapılan hukuki işlemlerde usule aykırılıkların bulunması,
• Kanunda yer alan cezasızlık durumlarının varlığı halinde ceza verilmiş olması,
• Hukuka aykırı delile dayanılarak yargılama yapılması.

İmar kirliliğine neden olma suçuna ilişkin yukarıda sayılan savunmalar vb. diğer savunmalar yapılabilmektedir. Savunmaların hak kaybına neden olmaması amacıyla uzman ceza avukatından yardım almakta fayda vardır.

İmar Kirliliğine Neden Olma Suçunda Ceza Yargılaması Aşaması

Ceza yargılaması aşaması uygulamada kovuşturma evresi olarak da bilinen aşamadır. Soruşturma aşamasında elde edilen tüm deliller ışığında savcı dava açılması gerektiğini düşündüğü takdirde iddianame düzenleyerek mahkemeye sunar ve mahkemenin kabulü ile ceza yargılaması aşaması başlamış olur.

Ceza yargılaması sürecinde, şüpheli ya da şüphelilerin hakim veya savcı tarafından dinlenmesi gündeme gelecektir. Duruşmalar bu aşamada yapılmaktadır. Tanık dinlenmesi, hakimin olay yerinde keşfe çıkması, bilirkişi raporlarının toplanması ve diğer tüm delillerin değerlendirilmesi bu aşamada gündeme gelmektedir.

İmar Kirliliğine Neden Olma Suçunda Zamanaşımı

İmar kirliliğine neden olma suçunda TCK m.61’e göre dava zamanaşımı süresi 8 yıldır. Ceza zamanaşımı süresi de TCK m.68/1’e göre 10 yıldır. Dava zamanaşımı süresi, suçun işlendiği tarihte işlemeye başlar. Ceza zamanaşımı süresi ise mahkeme kararının kesinleştiği tarihte işlemeye başlamaktadır.

Zamanaşımı sürelerinin geçmesi halinde, bu fiile dayanarak dava açılması, ceza verilmesi mümkün değildir. Aynı şekilde, verilen cezaya ilişkin zamanaşımı süresinin dolması halinde verilen cezanın infazı da istenemeyecektir.

İmar Kirliliğine Neden Olma Suçunda Mahkemenin Verebileceği Kararlar

 İmar kirliliğine neden olma suçunda mahkemenin verebileceği kararlar şunlardır:

• Beraat
• Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı (CYOK)
• Mahkumiyet
• Adli para cezasına çevirme
• HAGB
• Cezanın Ertelenmesi
• Davanın Düşmesi

Beraat

Beraat mahkeme tarafından yapılan yargılamanın sonucunda sanığın suçsuz olduğunun ortaya çıkmasıdır. Sanık hakkında beraat kararı çeşitli gerekçelerle verilebilir. İmar kirliliğine neden olma suçu ile ilgili sanık hakkında suç unsurlarının oluşmadığı durumlarda beraat kararı verilebilir.

Örneğin, suçun sanık tarafından işlenmediğinin anlaşılması veya suç unsurlarının oluşmadığı durumlarda beraat kararı verilir. 

Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı (CYOK)

Ceza verilmesine yer olmadığı kararı (cyok) fiil suç teşkil etmesine rağmen faile belirli nedenlerden dolayı ceza verilmemesidir. 

İmar kirliliğine neden olma suçu işlemiş birinin akıl hastası olması, yaş küçüğü olması veya etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanacak olması sebebiyle ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilebilir.

Mahkumiyet

Mahkumiyet kararı, mahkeme tarafından yapılan yargılama sonucunda sanığın suçlu olduğuna hükmedilmesidir. İmar kirliliği suçuna neden olma suçuna ilişkin sanığın bu suçu işlediğine karar verilir ve başkaca herhangi bir cezasızlık durumu söz konusu değilse mahkumiyet kararı verilir.

Adli Para Cezasına Çevirme

Adli para cezasına çevirme, bazı olgular gözetilerek hapis cezasının adli para cezasına çevrilmesidir. Verilen ceza belirlenen denetim süresi boyunca hüküm doğurmaz ise davanın düşmesi ya da ceza kararının ortadan kalkması söz konusu olabilir. 

Verilen ceza 1 yılın altında ve suç kasten işlenmişse verilen hapis cezası adli para cezasına çevrilebilir. Taksirle işlenen suçlar bakımdan ise yıl sınırı bulunmamaktadır.

İmar kirliliğine neden olma suçuna ilişkin verilen hapis cezasının adli para cezasına çevrilip çevrilemeyeceği hakimin takdirindedir.

Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararı (HAGB)

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı belirli koşulların varlığı hakkında verilen cezanın açıklanmamasıdır. Uygulamada HAGB kararı da denmektedir. 

HAGB kararı verilebilmesi için; sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkûm olmaması, verilen cezanın 2 yıl veya daha az süreli olması, sanığın tutum ve davranışlarından yeniden suç işlemeyeceğine dair kanaate varılması gerekir.

HAGB kararı verilmesi hâlinde kişi 5 yıl süreyle denetime tabi tutulur. Kişinin, bu 5 yıl içerisinde kasıtlı bir suç işlememesi gerekmektedir. HAGB kararı adli sicil kaydında gözükmez.

Cezanın Ertelenmesi

Cezanın ertelenmesi 2 yıl veya daha az süreli suçlarda gündeme gelebilir. Bu durumda kişi için hükmedilen hapis cezasının uygulanması bir süre için ertelenir.

Hapis cezasının ertelenmesi durumunda, bir denetim süresi belirlenir. Bu süre, 1 yıldan az, 3 yıldan fazla olamaz. Erteleme süresi içinde kişi, kendisine verilen denetim yükümlülüklerine uyar ve  herhangi bir suç işlemezse hapis cezası infaz edilmiş sayılır. Erteleme sonucunda verilen mahkumiyet kararı, ilgili kişinin adli sicil kaydına işlenir. 

Davanın Düşmesi

Davanın düşmesi, bazı nedenler sonucunda davanın esası hakkında karar verilememesi yani kovuşturmaya son verilmesidir. Davanın düşmesine neden olabilecek hâller kanunda düzenlenmiştir. Bunlara örnek olarak; genel af, sanığın ölümü ve dava zamanaşımı gibi durumlar verilebilir.

İmar Kirliliğine Neden Olma Suçunda İstinaf ve Yargıtay Süreci

İmar kirliliğine neden olma suçunda istinaf talebi, yargılama sonucunda hükmün açıklanmasından itibaren 7 gün içinde kararı veren mahkemeye sunulan dilekçeyle yapılır. 

İstinaf mahkemesinin bozma kararları dışındaki kararlarına karşı temyiz başvurusu yapılabilmektedir. Temyiz başvurusu hükmün açıklanmasından itibaren 15 gün içinde hükmü veren mahkemeye dilekçe verilerek yapılmaktadır.

İstinaf ve temyiz süreci ortalama 1-2 yıl sürmektedir. Bu süreleri mahkemelerin iş yoğunluğu, usule dair işlemler ve somut olayın özelliklerine göre değişebilmektedir.

Sonuç 

İmar kirliliğine neden olma suçu hem soruşturma hem de kovuşturma aşamalarında teknik bilgi ve birikimi gerektirmektedir. Soruşturma ve kovuşturma boyunca en küçük ayrıntılara dikkat edilmemesi halinde, mahkumiyet gündeme gelebilecektir. Herhangi bir olumsuz durumla karşı karşıya gelmemek adına alanında uzman bir ceza avukatından yardım almakta fayda vardır.